Jan Kijneprijs 2022: op zoek naar complottheorieën op Tiktok
Na maanden van onderzoek werden Sophie van Veller en Iris Bos onderscheiden voor het beste onderzoek van het Pre-University College in Leiden. Het duo nam de prijs in ontvangst voor hun onderzoek naar complottheorieën op Tiktok. ‘We kwamen ze allebei wel eens tegen, maar wisten er eigenlijk niks van af.’
Over nepnieuws op andere sociale media, zoals facebook en Instagram, is al veel bekend. Toch is er nog weinig onderzoek gedaan naar complottheorieën op Tiktok. Veel mensen denken namelijk dat het op dit platform niet voorkomt. Dat onbekende was juist wat Sophie en Iris aansprak. Onder begeleiding van hoogleraar Amerika-studies prof. dr. Peter Knight doken ze in dit relatief nieuwe onderzoeksveld.
Politieke kleur
Tiktok is bijzonder omdat wat je te zien krijgt niet bepaald wordt door wie je volgt. Dat wordt volledig beslist door een algoritme. Het platform is ook nog in een ander opzicht bijzonder. Complottheorieën leken altijd iets van met name radicaal rechts te zijn, legt professor Knight uit, maar ‘toch zie je dat ze op Tiktok door iedereen worden gedeeld, ongeacht de politieke kleur van de gebruiker.’
Onverwachte resultaten
Voor hun onderzoek gebruikten Sophie (Gymnasium Novum Voorburg) en Iris (Vossius Gymnasium Amsterdam) een methode van digitale dataverzameling die nog in ontwikkeling is. Ze zijn één van de eersten die dit nieuwe programma gebruiken, dat speciaal is ontworpen voor Tiktok.
Hiernaast bestudeerden de twee gymnasiasten onder andere het complotaccount ‘Ty the Crazy Guy’. Ook creëerden ze zelf een heel nieuw account, waarmee ze actief complottheorieën opzochten. Vervolgens keken ze of het algoritme ze meer vergelijkbare filmpjes voorschotelde. ‘We hebben meer dan vierhonderd tiktoks bekeken.’
Toch kwamen de meiden niet altijd tot de verwachte resultaten. Zo zorgde het liken van complottheorieën bijvoorbeeld niet voor meer gerelateerde berichten. Begeleider professor Knight is lovend over hoe de twee jonge onderzoeksters hiermee om zijn gegaan. ‘Sophie en Iris hebben geprobeerd te verklaren waarom de resultaten afweken. Het is bijzonder hoe kritisch ze de resultaten hebben geïnterpreteerd, zonder daarbij te snel conclusies te trekken.’
Stoppen met scrollen?
Doordat hun woonplaatsen een stukje uit elkaar liggen, konden Sophie en Iris niet altijd samen aan het onderzoek werken. Toch verliep de samenwerking soepel. ‘Het hielp dat we een duidelijke taakverdeling hadden gemaakt’, aldus Sophie. Dat ze nog midden in de covidpandemie zaten, was wel lastig. Zo spraken ze professor Knight alleen digitaal. Toch kijken de twee deelnemers terug op een leuke tijd bij het Pre-University College.
De belangrijkste les uit het onderzoek is dat je moet blijven nadenken wat je ziet. ‘Iets kan zonder dat je het doorhebt een complottheorie zijn’, stelt Iris. ‘Je moet het niet onderschatten.’ Sophie sluit zich hierbij aan. Toch hoef je na het lezen van het onderzoek ook niet helemaal te stoppen met scrollen. ‘Tiktok kan ook gewoon heel leuk zijn.’
Tekst: Robin Buijs
Foto's: Eric van den Bandt (Hortus) en André van Haasteren (Academiegebouw)
Wie waren de andere genomineerden?
Sophie en Iris waren niet de enige kanshebbers op de Jan Kijneprijs dit jaar. Drie andere duo’s, die allemaal gebruikmaakten van moderne onderzoeksmethoden, waren ook genomineerd. Zij mochten rekenen op lovende woorden in het juryrapport:
- Myrte Wiersema (Gymnasium Haganum, Den Haag) en Sofie van Wezel (Stedelijk Gymnasium, Haarlem) maakten celwandmutanten van de schimmel Aspergillus niger en laten zien dat chitine-synthese een veelbelovende achilles-hiel van de schimmel is. De begeleider spreekt van “het niveau van een derdejaars bachelor-stage”.
- Helpt het bij emotie-verwerking als je zelf ervaring hebt met het systematisch kijken naar je emoties? Job Verheul (Penta Scholengroep) en Fleur van der Velden (Coornhert Gymnasium, Gouda) laten in een pilot onderzoek zien dat mensen na zo’n training op korte termijn minder emotioneel zouden kunnen worden. Ook hun begeleider bewondert hun “bachelor-niveau”.
- Casper Dechering (Atheneum College Hageveld, Heemstede) en Luke Jansen (Fioretti College, Lisse) stelden composietmateriaal dat gebruikt wordt in de vliegtuigbouw danig op de proef en vonden een bepaalde statistische meetwaarde die mogelijk tijdig waarschuwt voor verzwakking en schade. Hun begeleidster prijst hun eigen innovatieve aanpak, die nieuw is voor deze toepassing.