Grote vragen van de mensheid: kijkje bij PRE-Class Sterrenkunde
Volgens de Native Americans in Noordwest Canada is de zon door First Raven, een grote, goddelijke raaf, uit een donkere doos gehaald. ‘Helemaal zo gek nog niet, zoals we zo gaan zien!’, vertelt prof.dr. Ewine van Dishoeck aan een groep bovenbouwscholieren die bij de Universiteit Leiden de PRE-Class Sterrenkunde volgen. Dit college zal gaan over het ontstaan van sterren en planeten, maar ook over de ‘hele grote vragen van de mensheid’, belooft Van Dishoeck.
Honderden miljarden sterrenstelsels
Twintig jaar geleden werd één van de belangrijkste ontdekkingen binnen de sterrenkunde gedaan. In Frankrijk observeerden een groep Zwitserse wetenschappers namelijk twee exoplaneten. Exoplaneten zijn planeten die niet rondom onze zon roteren, maar om andere sterren. De ontdekking van exoplaneten betekende dat wetenschappers hun beeld van het universum drastisch moesten aanpassen: ‘Er is eigenlijk een hele zoo aan planeten.’ Het is dus een stuk minder leeg buiten ons zonnestelsel dan we voorheen dachten: ‘Wij wonen op een kleine rotsblok die rond een doodgewone ster cirkelt ergens in de buitenwijken van één van de honderden miljarden sterrenstelsels.’
Ingrediënten van onze aarde
Deze realisatie wekt allerlei interessante en filosofische vragen op: Hoe zijn al die planeten en sterren ontstaan? En is er leven mogelijk op die exoplaneten? ‘Zijn wij uniek? Misschien wel, misschien niet. Maar de ingrediënten van onze aarde zijn wel overal aanwezig.’, zegt Ewine van Dishoeck glimlachend. Die ingrediënten, zoals water en organische verbindingen, worden namelijk gemaakt in donkere wolken, de kraamkamers van nieuwe sterren en planeten. Van Dishoeck, die haar wetenschappelijke carrière begon in de scheikunde, onderzoekt deze ‘unieke chemische laboratoria’.
Een interstellaire ijscocktail
Binnen deze donkere wolken, zoals de Orionnevel, zijn dus zowel nieuwe planeten als nieuwe moleculen ontstaan. Als zo’n wolk instort door de zwaartekracht, wordt de wolk samengeperst tot een ster met daaromheen een steeds sneller draaiende schijf van gas en gruis. In die schijf klonteren brokken samen die uiteindelijk (exo)planeten worden. Tegelijkertijd ontstaan er allerlei chemische verbindingen in de wolk. Van Dishoeck omschrijft het ontstaan van water door het te vergelijken met ‘een interstellaire ijscocktail’. In die wolk en de draaiende schijf worden water en afwijkende 'smaken' ijs gevormd, zoals methaan, methanol en CO2. ‘Het is dus eigenlijk een cocktail on the rocks met bubbels!’, grapt van Dishoeck. Het is een vreemde gewaarwording: al ons water is op deze manier, meer dan 4.5 miljard jaar geleden ontstaan.
Buitenaards
Ook de PRE-classers vinden dit, en de andere onderwerpen die ze bij deze PRE-class behandelen, bijzonder. ‘Heel buitenaards!’, reageert PRE-Classer Eva enthousiast. Ook de andere drie PRE-classers Bryce, Aster en Jorik zijn erg positief over de PRE-Class. De leerlingen leren iedere week over abstracte zaken als zwarte gaten en tijdreizen. Ze kunnen niet precies hun vinger leggen op wát er nou zo interessant aan is, behalve dat het gewoon zó bijzonder is. ‘Dat je zelf ook uit sterrenstof bestaat, dat is toch echt gaaf?’
(Zaza Jung)