Online hulpmiddelen
Hier vind je een overzicht van online beschikbaar onderzoeksmateriaal.
Dit overzicht bevat:
1. Een overzicht van online-bronnen voor de laatmiddeleeuwse Nederlanden. Het vormt daarmee een eerste toegang tot a) vele handschriften en archiefstukken, voornamelijk in de archieven en bibliotheken van Nederland en België, en b) een aantal belangrijke online zoekhulpmiddelen en naslagwerken.
2. Een aantal hulpmiddelen voor het lezen en interpreteren van middeleeuwse bronnen.
Bij het gebruik van dit overzicht passen de volgende opmerkingen:
1. Over het algemeen bevat dit document kosteloos te raadplegen materiaal. In enkele gevallen gaat het om (heel relevante) e-boeken die voor een beperkt bedrag te koop zijn.
2. Voor sommige sites is het noodzakelijk te beschikken over een toegangspas van de Koninklijke Bibliotheek en/of één van de universitaire bibliotheken. Het lidmaatschap van de KB kost 15 euro (7,50 voor studenten).
3. Dit overzicht heeft niet de pretentie volledig te zijn. De meeste archieven en bibliotheken zijn koortsachtig bezig met de digitalisering van hun collectie. Ook dit overzicht is dus work in progress.
Dit overzicht is opgesteld door Robert Stein (UL), met medewerking van de leden van de sectie Middeleeuwse Geschiedenis (Leiden) en vele vriendelijke collega's. Vooral de bijdragen van Mario Damen (UvA), Jelle Haemers (KUL), David Napolitano (UL), Dirk Schoenaers (UL) en Rombert Stapel (IISG) bleken heel nuttig.
Suggesties tot aanvulling en/of verbetering van dit overzicht zijn altijd welkom en kunnen worden overgemaakt op het volgende emailadres: r.stein@hum.leidenuniv.nl.
- Algemene toegangen voor middeleeuws brongericht onderzoek
- Edities van middeleeuwse bronnen
- Online beschikbare 'originelen'
- Deelgebieden
- Secundaire literatuur
- Voor de lol
1. Algemene toegangen voor middeleeuws brongericht onderzoek
De onvolprezen algemene eerste toegangen tot heel veel middeleeuws onderzoek zijn het Lexikon des Mittelalters en de International Encyclopaedia for the Middle Ages, online toegankelijk via de wetenschappelijke bibliotheken en via de Koninklijke Bibliotheek.
Bibliotheken en archieven:
- Koninklijke Bibliotheek (met een fraai bronnenoverzicht)
- Nationaal Archief Nederland
- Rijksarchieven België
- Digitale collectie Universiteitsbibliotheek Leiden
Algemene toegang tot allerlei middeleeuwse bronnen, vooral een goede toegang tot uitgegeven bronnen: Online Medieval Sources Bibliography
Op de portal van de Medieval Academy of America zijn heel veel databases verzameld, voor wie ook materiële bronnen en niet-Nederlandse databases zoekt.
Interessante site, met allerlei informatie voor docenten en studenten: Middle Ages for Educators
Een prachtige toegang tot de bronnen voor de landsheerlijke archieven van Gelre, Holland, Zeeland en het Sticht.
2. Edities van middeleeuwse bronnen
Het Huygens/ING-portal biedt toegang tot veel edities van historische bronnen, onder andere:
- Complete editie van de Dagvaarten van Holland, 1248-1519 (als PDF, zie de bovenstaande link)
- Idem van Zeeland, 1318-1572
- Registers van de graven van Holland, 1299-1345 (afbeeldingen en editie)
- Oorkonden van Holland en Zeeland tot 1299
- Holland Bestuurd. Teksten over het bestuur van het graafschap Holland, 1299-1567
- Bronnen tot de geschiedenis van de Oostzeehandel, 1122-1499 en 1588-1625
- Oorkonden van Gelre en Zutphen tot 1326
- Editie van de Landdagen van Gelre
- Oorkonden van het Sticht Utrecht tot 1301
- Oorkonden van Noord-Brabant tot 1312; inmiddels vervangen/aangevuld door een volledig digitale werkomgeving: Digitaal Oorkondenboek van Noord-Brabant
- Raadsverslagen van Maastricht, 1367-1428
- Pauselijke aflaten, 1300-1600
- Een aantal belangrijke kronieken
- Rijmkroniek van Holland
- Kroniek Johannes de Beke (Middelnederlands en Latijn)
- Divisiekroniek van 1517
- Kroniek van Peter van Os (Den Bosch)
Het Repertorium van Hollandse en Zeeuwse stadsrechten, bijlage bij het proefschrift Hebbende privilege van stede van Joost Cox (2011), is als PDF beschikbaar.
Een deel van de prachtige collectie van de Belgische Koninklijke Commissie voor Geschiedenis staat online en bevat onder andere:
- Rijmkroniek van Brabant, Brabantsche Yeesten
- Recueil des chroniques de Flandres
- Chroniques de Brabant et de Flandres
- Volkstellingen Brabant
- Stadsrekeningen Ieper.
Met name literaire teksten, maar ook secundaire literatuur in de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren.
Veel Franstalige publicaties en bronnen, ook uit Wallonië, zijn te vinden via de Persée-portal.
Via Regesta imperii krijg je toegang tot regesten van oorkonden van de Rooms-Koningen en keizers, en ook veel secundaire literatuur.
Textual Scholarship biedt toegang tot edities van diverse bronnen, terwijl edities van literaire teksten in het Middelnederlands te vinden zijn in de catalogus van Scripta manent.
Veel oude edities (voor ca. 1900) zijn beschikbaar via Google Books of Internet Archive. De heel belangrijke Cartulaire des Comtes de Hainaut van Léopold Devillers is beschikbaar via Internet Archive.
Interessant zijn verder Hathi Trust, Monumenta Germaniae Historica, Clio Online, Gallica Manuscrits, en British History Online.
Een verrassende site is Index Librorum Civitatum, met een overzicht van boeken uit stedelijke secretarieën. Sterk op Duitsland gericht.
3. Online beschikbare 'originelen'
3.1. Handschriften en incunabelen
Lijst van gedigitaliseerde Nederlandse handschriften en drukken tot c. 1550 in bibliotheken wereldwijd.
Overzicht van gedigitaliseerde collecties wereldwijd (los van de taal): Digitized Medieval Manuscripts app (DMMapp) en Biblissima.
De Bibliotheca Neerlandica Manuscripta & Impressa (BNM-I) biedt een prachtige toegang voor het zoeken van handschriften van Middelnederlandse teksten op (genormaliseerde) titels en incipits.
De Khan Academy geeft inzicht in de verspreiding van kennis in middeleeuws Europa, met allerlei interessante bronkundige gegevens.
Belgica biedt toegang tot de bibliotheek van de Bourgondische hertogen en diverse andere handschriften. Op Arlima kun je veel Franstalige handschriften vinden, terwijl Handschriftencensus je wegwijs maakt in de Duitstalige handschriften. Britse en Franse handschriften tot 1200 zijn te vinden op de site Manuscrits Médiévaux.
De fraaie collectie van de Gentse universiteitsbibliotheek is ook deels beschikbaar.
Tot slot biedt de Incunabula Short Title Catalogue een uitstekende inventaris van vroege drukken. Deze catalogus geeft wel geen directe toegang tot afbeeldingen van de incunabelen.
3.2. Archivalia
Heel veel archiefinventarissen zijn online te raadplegen via de websites van de archieven. Slechts een beperkt deel van de archivalia staat online. Ondertussen is het vaak wel mogelijk via scanning on demand betrekkelijk snel de beschikking te krijgen over scans van archiefstukken.
Een Europese toegang tot archiefmateriaal is te vinden via het volgende portaal, terwijl Nederlandse archiefcollecties meestal toegankelijk zijn via de volgende site.
Een (klein) deel van de collecties van het Nationaal Archief is gedigitaliseerd. Het gaat onder andere om delen van de belangrijke fondsen van:
- Graven van Holland
- de hofkapel
- de graven van Blois
- ook veel kloosterarchieven zijn deels beschikbaar. Bijvoorbeeld:
- Abdij van Rijnsburg
- Klooster Emmaus (Gouda)
- Statenkloosters (Delft)
- Abdij Leeuwenhorst.
Veel meer materiaal van kloosterarchieven is terug te vinden door 'klooster' als trefwoord in de zoekfunctie te typen.
De archivalia van de Rijksarchieven in België zijn eveneens slechts in beperkte mate digitaal toegankelijk. Een overzicht van een groot aantal beschikbare inventarissen vind je via deze zoekrobot. Origineel bronnenmateriaal is echter nauwelijks online raadpleegbaar. Een zoekactie in alle Belgische rijksarchieven levert weliswaar een indrukwekkende lijst archieffondsen op, maar vaak gaat het hier slechts om een fractie van het in origineel beschikbare materiaal. Uit het gigantische Archief van de Rekenkamers zijn bijvoorbeeld slechts enkele stukken gedigitaliseerd. Interessant is daar wel de toegang tot de baljuwsrekeningen van Vlaanderen. De volgende belangrijke fondsen zijn deels beschikbaar:
- Registers van de Grote Raad van Mechelen
- Matrikels van de Universiteit Leuven (1426-1797)
- Raad van Brabant
- Raad van Vlaanderen
- Raad van Namen
- Abdijen van Kortenberg, Affligem, Averbode, Orval
- Oorkonden van de graven van Namen
- Parochieregisters van verschillende steden en gemeenten
- Cartularia van de stad Chièvres (1424-1600)
- Abdij Stavelot-Malmedy (oorkonden)
- Oorkonden Sint-Lambertuskathedraal Luik
- Raad van Beroerten
- Penningkohieren Audiëntie.
Slechts een heel beperkt deel van de archivalia van het Rijksarchief in Luxemburg is gedigitaliseerd. Het betreft dan de charterverzamelingen van enkele abdijen (Echternach, Marienthal) in het fonds Weimar.
In Frankrijk bevinden zich enkele archieven die van zeer groot belang zijn voor de geschiedenis van de Nederlanden. Bijvoorbeeld: de Archives nationales in Parijs, met de registers van het Parlement de Paris. Interessanter zijn vermoedelijk de departementale archieven:
- Archives départementales du Nord (waarvan enkel de inventarissen online raadpleegbaar zijn)
- een beperkt deel van de Archives départementales de la Côte-d'Or, dat beschikt over een groot Rekenkamerfonds, is online beschikbaar; voor de rest zijn inventarissen en zoekhulpmiddelen beschikbaar.
Veel provinciale en lokale archieven in Nederland hebben een deel van hun collectie gedigitaliseerd, maar vaak is dit alleen te vinden via de inventarissen van de fondsen. Toegang is het makkelijkst te verkrijgen via de algemene portaalsite, en dan te zoeken naar de archiefbewaarplaatsen en vervolgens de archieffondsen. Er is daar heel veel te vinden. Enkele voorbeelden:
- Het Noord-Brabants Historisch Informatiecentrum heeft een mooie digitale toegang, waaronder het archief en de bibliotheek van de Norbertijnenabdij van Berne.
- Het Noord-Hollands Archief (Haarlem) heeft delen van de collectie gedigitaliseerd, o.a. Kerstmisgilde, registers van de oudste loterijen (met een Excel-overzicht van de (meeste) gedigitaliseerde bronnen).
- Op de site van het Regionaal Historisch Centrum Limburg is een overzicht te vinden van het digitaal beschikbare materiaal.
- Van het archief van de hertogen van Gelre en de graven van Zuthpen staan bijna 2,000 stukken online bij het Gelders Archief.
- Voor Leiden en omstreken zijn verschillende stukken gedigitaliseerd. Bij een zoekactie kan een vinkje worden gezet bij 'scans aanwezig'.
- Hoogheemraadschap Rijnland.
Voor België bestaat er geen algemene toegang tot de lokale archieven. Een zoektocht op de websites van individuele archieven levert echter veel op. Bijvoorbeeld:
- Veel middeleeuwse en vroegmoderne archivalia zijn gedigitaliseerd in het Brussels stadsarchief.
- Dankzij het project Itinera Nova staan een groot deel van de Leuvense stadsrekeningen en alle Leuvense schepenregisters (rechtspraak) online; de schepenregisters zijn deels afgeschreven.
- In het Antwerpse Felixarchief is de fraaie oorkondencollectie online beschikbaar.
- In de Archiefbank van Brugge is een belangrijk deel van de registers online gezet (criminele registers, rekeningen van confiscaties, wezenboeken (vanaf ca. 1400), civiele sententies (vanaf 1477), criminele sententies (vanaf 1553), poortersboeken (vanaf 1418), resolutieboeken (vanaf 1535)).
- Mechelen heeft ook een Archiefbank.
Voor privé-archieven in Vlaanderen bestaat er een meer algemene website, met onder andere inventarissen van parochiearchieven.
Ook een deel van het Stadsarchief van Luxemburg is digitaal beschikbaar.
De overgeleverde registers en oorkonden van het stadsbestuur van de Vlaams-Franse stad Rijsel staan online. Vanaf de elfde eeuw! Zie: Archives de Lille.
Hier kan je terecht voor een overzicht van oorkonden in Nederland, terwijl hier dergelijk overzicht voor België te vinden is. Franse oorkonden (van voor 1121) zijn dan weer hier beschikbaar.
Het Oorkondenboek van Noord-Brabant is toegankelijk via deze site, terwijl je hier terecht kan voor Bourgondië.
De sites Europeana en Multilingual Inventory of Cultural Heritage in Europe (MICHAEL) vormen mooie algemene toegangen tot cultureel erfgoed overal in Europa.
Voor Nederland kan je terecht bij Het Geheugen en bij de Collectie Nederland.
Een uitstekende toegang tot Belgische beelden en erfgoed vormt het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, terwijl voor Vlaanderen de Arthub Flanders kan worden bezocht. De Universiteit Luik heeft ook een interessante toegang in het leven geroepen onder de benaming DONum.
Toegespitst op materiaal in handschriften kun je voor de Nederlandse bibliotheken zoeken bij Medieval Illuminated Manuscripts, voor de Franse bij Mandragore, en voor die in het Verenigd Koninkrijk in de Catalogue of Illuminated Manscripts, en in de Verenigde Staten bij Digital Scriptorium.
Leden van de KB hebben toegang tot de Index of Medieval Art.
Daarnaast zijn er nog specifieke sites voor de Vlaamse primitieven, de Maasregio en heraldische boeken. De site Heraldica Nova bevat blogposts over wapenboeken. Een deel van deze prachtige bronnen is online toegankelijk, meer bepaald hier. Een beschrijving van een aantal belangrijke manuscripten vind je op Medieval Armorials.
Veel musea hebben een deel van hun collectie gedigitaliseerd. Bijvoorbeeld:
- Musea Brugge
- Rijksmuseum
- Catharijneconvent
- MSK Gent
- De Lakenhal (Leiden)
- Hof van Busleyden (Mechelen)
- Stad Kortrijk (onder andere de Gravenkapel).
Geïnteresseerd in potten, pannen, gespen en hoefijzers? Er bestaat ook een digitale toegang tot de bodemvondsten in Nederland (PAN), over alle perioden, maar ook de middeleeuwen.
4.1. Economische en demografische gegevens
Het IISG (Amsterdam) stelt veel gegevens online beschikbaar met betrekking tot de economische en demografische geschiedenis. Voor een overzicht met betrekking tot de Nederlanden, zie hier. Het heeft echter zin om eens te bladeren in het overzicht.
Voor de ontwikkeling van lonen en prijzen, zie hier.
De Sonttolregisters kunnen hier worden geraadpleegd.
De site van de Hansischer Geschichtsverein geeft veel interessante informatie (bronnen en literatuur) ook over de Nederlanden. Op deze site staan ook edities van de Hansrecesse en het Hansische Urkundenbuch.
De Pruisische bronnen zijn ook vaak voor de Nederlanden interessant.
4.2. Geschiedenis van de staatsinstellingen
Het onmisbare boek van Robert Fruin, Geschiedenis der Staatsinstellingen in Nederland tot den val der Republiek (1901), is via DBNL beschikbaar.
De Belgische repertoria van de overheidsinstellingen, opgesteld vanaf de jaren 1990 (Brabant, Vlaanderen, Hainaut, Liège) zijn voor 10 euro per stuk te koop via de site van het Rijksarchief. Deze gidsen zijn onmisbaar voor onderzoek naar de instellingen van de landsheer en van de steden en het platteland in deze gewesten. Ook het repertorium van de centrale overheidsinstellingen van de Nederlanden (vanaf 1477) bevat heel veel cruciale gegevens.
De belangrijkste literatuurgeschiedenissen van de (Middelnederlandse) literatuur zijn beschikbaar via DBNL (Van Oostrom, Pleij, Te Winkel, Van Mierlo).
Incipits van middeleeuwse teksten vind je hier (inloggen met KB- of UB-account). In principio bevat een overzicht van incipts van pakweg een miljoen Latijnse teksten, ook uit de late middeleeuwen.
De Library of Latin Texts bevat een groot aantal edities van belangrijke Latijnse teksten uit de Oudheid en Middeleeuwen (inloggen met KB- of UB-account).
De Verfasser-Datenbank bevat ook veel middeleeuwse Nederlandse auteurs. Hij is vanuit een aantal wetenschappelijke bibliotheken en de KB te bevragen.
Voor de (literaire) identificatie van middeleeuwse voornamen is dit repertorium interessant.
Narrative Sources bevat een min of meer volledig overzicht van alle verhalende middeleeuwse bronnen uit de noordelijke en zuidelijke nederlanden. Het is geheel up-to-date en bevat aanduidingen van handschriften en secundaire literatuur.
Hier vind je een site met een grotere geografische spreiding, maar met minder historiografisch materiaal.
De Encyclopedia of the Medieval Chronicle is online te raadplegen vanuit een aantal wetenschappelijke bibliotheken.
Voor de periode na 1500 is het repertorium van Haitsma Mulier en Van der Lem nog altijd interessant.
Heiligenlevens vind je hier.
Deze link geeft toegang tot allerlei teksten en objecten die een rol speelden bij het gedenken van de doden in Nederland.
Deze site bevat 'the collection of all catholic available texts, declared of public knowledge, written in the main Christianity's languages'. De site biedt een enorm overzicht van allerlei bronnen met betrekking tot de bijbelse, filosofische en theologische (katholieke) kerkelijke bronnen (tekst van de Vulgaat, acta sanctorum, etc.). De site vormt tevens een toegang tot veel andere beschikbare reeksen.
Bert Roest en Maarten van der Heijden (Nijmegen) hebben een fraaie collectie van websites en links aangelegd, die zijn gecentreerd rond de Franciscaanse orde. Hun site is niet specifiek op de Nederlanden gericht. Zie hier voor bredere links naar de middeleeuwen, werkinstrumenten, bibliografieën, etc.
De Index religiosus, onder andere erfgenaam van de Revue d'histoire ecclésiastique, is een breed opgezette bibliografie voor de religieuze geschiedenis. Deze is (onder andere) toegankelijk via de KB-website.
Een mooie site over de sociaal-economische en institutionele kerkgeschiedenis van de middeleeuwen is Contactgroep Signum.
Hier kan men een lijst met kloosters, uithoven, kapittels, etc. (tot 1800) terugvinden.
De Monasticon Trajectense is specifiek gericht op de kloosters van de Derde Orde.
Voor een prachtige kloosterkaart kan men hier terecht.
4.8. Scholing en universiteiten
Een Europees overzicht van afgestudeerden is hier te vinden. Tevens een mooie illustratie van wat er mogelijk is met data.
De matrikels van de Katholieke Universiteit Leuven - Unesco Werelderfgoed! - zijn doorzoekbaar in het Brusselse Rijksarchief.
4.9. Rechtshistorische bronnen (internationaal)
Deze site over rechtsgeschiedenis bevat veel verdere verwijzingen. Specifiek voor de middeleeuwen kan je hier terecht. Zie ook de (verouderde) website van Jos Monballyu over de rechtsgeschiedenis van de Nederlanden.
Veel uitgegeven bronnen zijn te vinden via deze site. Deze site geeft ook nuttige informatie over de belangrijkste inleidende studies voor het vakgebied.
Een onderzoekgids voor het Parlement van Mechelen (vanaf 1445) is voor 10 euro als eboek beschikbaar bij het Algemeen Rijksarchief.
Hiervoor kan je in de volgende index terecht.
4.11. Opstand in de Nederlanden
Deze website is niet helemaal ons ding, maar toch best aardig. De site bevat veel verwijzingen.
Voor het tabblad van de databank OPAC kan je hier terecht.
De International Medieval Bibliography is toegankelijk via de catalogus van de UB Leiden.
Een Nederlandse historische bibliografie vind je via DBNG, terwijl de Belgische historische bibliografie hier te vinden is. Voor een deel overlapt dit met het PDF-archief van het Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis (dat heel veel publicaties uit de jaren 1952-2014 bevat).
Een algemene zoekactie op trefwoorden in Google Scholar leidt vaak tot onverwachte resultaten.
Literatuur over literaire teksten kun je vinden op BNTL, terwijl Gallica Franse teksten (veel tijdschriftartikelen) bevat.
5.2. Online toegankelijke artikelen, blogs en boekrecensies
Een groot aantal tijdschriftartikelen is te vinden via JSTOR (weliswaar lidmaatschap van een wetenschappelijke bibliotheek vereist).
Een deel van de literatuur geschreven door Nederlandse onderzoekers is toegankelijk via NARCIS. Hier zijn ook databases van onderzoeksgegevens beschikbaar.
Veel wetenschappelijke bibliotheken en de Nederlandse KB beschikken over een digitaal abonnement op tijdschriftreeksen - wisselend per instelling waarvan men lid is. In een aantal gevallen is het digitale materiaal enkel ter plekke raadpleegbaar.
Veel franstalige literatuur is beschikbaar via Persée.
The Medieval Review bevat een groot aantal boekbesprekingen in digitale vorm.
Voor een interessante algemene site met artikelen en wetenswaardigheden over de middeleeuwen klik hier.
Onder de blogs vermelden we het Leidse Medievalists blog en een blog Man en paard over de Bourgondische Nederlanden van Mario Damen. Op deze site staat Maria van Gelre centraal.
Verschillende digitale biografische repertoria bevatten interessant materiaal voor de Nederlanden in de late middeleeuwen, zoals een overzicht van personen verbonden aan het Bourgondische hof (Prosopographia Burgundica) of een Repertorium van ambtsdragers en ambtenaren voor het moderne Nederlandse grondgebied (1428-1861).
De nationale biografieën zijn niet specifiek gericht op personen uit de middeleeuwse Nederlanden, maar bevatten natuurlijk wel veel lemma's over middeleeuwse personen. Het volgende portaal biedt een algemene toegang, terwijl de volgende toegangen specifiek zijn:
Eindelijk eens een getypte brief in stijl ondertekenen? Klik hier.
Wat is (middeleeuws) geld waard in moderne valuta? Klik hier voor een omrekenhulp of hier voor een vergelijking van koopkracht (van gulden naar euro).
Voor een inspirerend filmpje over de mogelijkheden van moderne digitale technieken in historisch onderzoek klik hier.
- Paleografie
- Handleiding voor de beschrijving van handschriften
- Watermerken
- Tijdrekening
- Middelnederlands
- Middeleeuws Latijn
- Oud-Frans
- Middelhoogduits / Frühneuhochdeutsch
- Middelengels
- Cartografische en geografische gegevens
- Munten en maten
- Wapens en zegels
1. Paleografie
Op Wat staat daer? en Paleo Digital Scholarship kun je het lezen van oud schrift oefenen, terwijl deze site voornamelijk boekschrift behandelt.
Hier vind je een voorbeeldalfabet van schriftsoorten (inloggen vereist), terwijl Cappelli's Abbreviature hier als PFD beschikbaar is. Een echte online-variant vind je hier (inloggen vereist).
Transkribus is een programma om automatisch afschriften te maken van handgeschreven teksten, ook uit de middeleeuwen. Voor een voorbeeld op basis van oorkonden uit de Franse kanselarij, klik hier.
Het museum Plantin-Moretus valt niet helemaal binnen onze tijdsperiode, maar heeft natuurlijk wel een prachtige collectie.
2. Handleiding voor de beschrijving van handschriften
Hier kan je terecht voor een handleiding voor de beschrijving van handschriften.
Het beschrijven en terugvinden van een watermerk is een vak apart, maar van cruciale betekenis voor de datering en lokalisering van teksten. Verschillende hulpmiddelen kunnen de onderzoeker hierbij van dienst zijn:
Hiervoor kan je terecht bij de digitale 'Grotefend'. Daarnaast vind je hier een PDF-versie van een deel van Strubbe-Voet, De chronologie van de middeleeuwen en nieuwe tijden (1991).
Er zijn een aantal woordenboeken digitaal beschikbaar:
- Groot Middelnederlands Woordenboek (10 delen)
- Middelnederlands handwoordenboek van Verdam (als PDF)
- Woordenboek der Nederlandse Taal (43 banden).
Voor een cursus Middelnederlands kan je hier terecht. Een inleiding op het Middelnederlands in het Engels vind je in de uitgave / vertaling van Van den vos reynaerde. Een korte geschiedenis van de Nederlandse taal, met aandacht voor het Middelnederlands bevindt zich achter deze link. Een stoomcursus Middelnederlands in tien lessen staat hier online.
Met betrekking tot het Middelnederlands (en allerlei andere middeleeuwse zaken) bestaat er ook een reeks MOOCs.
Voor gesproken Middelnederlandse tekstjes klik hier.
De volgende woordenboeken zijn digitaal te raadplegen:
- Woordenboek Latijn/Nederlands
- Niermeyer, Mediae Latinitatis Lexicon Minus (scan)
- Du Cange, Glossarium mediae et infimae latinitatis.
Voor het onderzoek naar middeleeuwse Latijnse teksten is Lexicon Mediae Latinitatis heel erg handig. De website oogt wat gedateerd. Op Logeion zijn verschillende woordenboeken Latijn samengevoegd (waaronder DuCange, maar ook klassiek Latijn - Nederlands). Dit vormt een goede aanvulling op het Lexicon Mediae Latinitatis. Brepols heeft iets vergelijkbaars, maar deze is gewoon vrij toegankelijk en heeft bovendien zelfs een app voor iOS!
Als grammatica kan iedere grammatica van het klassiek Latijn als vertrekpunt worden gebruikt. Zie ook de volgende lijst van gespecialiseerde handboeken (inloggen vereist).
Digitaal zijn de volgende woordenboeken beschikbaar:
- Groot Middelfrans Woordenboek (1330-1500)
- de oudere, maar vaak makkelijker te gebruiken Dictionnaire van Godefroy (beschikbaar als doorzoekbare tekst).
Voor een grammatica klik hier.
8. Middelhoogduits / Frühneuhochdeutsch
De volgende woordenboeken kunnen digitaal worden geraadpleegd:
- Mittelhochdeutsches Wörterbuch (tot ca. 1350)
- Frühneuhochdeutsches Wörterbuch (vanaf ca. 1350 - werk-in-uitvoering).
Een grammatica vind je hier.
Voor woordenboeken kan je hier terecht:
Leesteksten met een inleiding over de grammatica vind je hier. Deze Wikipedia-pagina bevat ook veel nuttige informatie over het karakter en de geschiedenis van het Middelengels.
10. Geografische en cartografische hulpmiddelen
Een digitale, bewerkbare kaart van grote delen van de Nederlanden is beschikbaar via het IISG. Het bewerken van bestanden heeft een vrij steile leercurve, maar wat een mogelijkheden! Opeens worden (letterlijk) nieuwe dimensies toegevoegd aan het onderzoek. Verschillende datasets zijn al beschikbaar. Een tutorial voor degene die zich de GIS-techniek wil eigen maken. Speciaal voor Brabant is er de volgende dataset. Kaart en Huis geeft een prachtig overzicht van de mogelijkheden van de GIS-technologie voor onderzoek en presentatie, in dit geval gericht op Brugge. Het Nationaal Georegister biedt ook een digitale weergave van de wegen en waterlopen van Nederland anno 1575 - een beetje laat, maar toch interessant!
Cartesius bevat een overzicht van kant-en-klare, Belgische kaarten. Fraaie interface! Hier en hier vind je een digitale atlas van de Oudheid en de Middeleeuwen. Eigenlijk vallen beide atlassen nogal tegen, en kun je beter zoeken via Wikipedia en/of Google.
Hier kan je terecht voor een analoog doorzoekbare versie van Graesse's Orbis latinus, een woordenboek van Latijnse plaatsnamen. Voor een digitale versie moet je hier zijn. Best handig voor het zoeken van plaatsen wereldwijd is de World Historical Gazetteer.
Muntwaarden en wisselkoersen vormen een berucht ingewikkeld onderzoeksveld. Het IISG biedt een overzicht voor de Nederlanden (14e-19e eeuw). Oudere bronnen voor muntwaarden vind je hier, hier (MEMDB), en hier.
Afbeeldingen van Nederlandse munten zijn te vinden in Numis, de collectie van het vroegere muntmuseum, nu beheerd door De Nederlandsche Bank.
Nederlandse maten en gewichten, gebaseerd op Verhoef, De oude Nederlandse maten en gewichten (1983), zijn terug te vinden bij het Meertens Instituut. Familiekunde Vlaanderen heeft Vandewalles's Oude maten en gewichten (1984) gedigitaliseerd. Hier kan je terecht voor maten en gewichten van Vlaanderen, Brabant en Limburg.
Nog altijd nuttig is J.-Th. de Raadt, Sceaux armoriés (1899-1903), waarvan de vier delen als PDF beschibaar zijn: deel 1, deel 2, deel 3 en deel 4.
Ook de twee delen van J.B. Rietstap, Armorial général zijn als PDF beschikbaar: deel 1 en deel 2.