Het ontstaan van de moderne staat in Europa, 1450-1914

U kunt nog niet aanmelden.

De huidige wereld is geheel verdeeld in staten met een eigen, afgebakend, doorgaans aaneengesloten grondgebied en met eigen burgers. Die staten heersen soeverein op hun grondgebied en over hun burgers en worden (normaliter) door andere staten als zodanig erkend. Hun macht is juridisch vastgelegd. Zij verwerven inkomen via belastingen, beschikken via politie en leger over het monopolie van het legitieme geweld en hebben een professioneel ambtenarenapparaat. Hun regeerders spannen zich doorgaans in om hun positie te legitimeren en burgers te creëren die zich onderling verbonden voelen. Een wereld zonder dergelijke ‘staten’ is moeilijk voorstelbaar geworden. Toch is in Europa de staat in zijn huidige vorm pas ontstaan in de tijd tussen de Late Middeleeuwen en het begin van de twintigste eeuw. In de Late Middeleeuwen waren gebieden met eenzelfde ‘regering’ vaak niet aaneengesloten. Onderdanen waren geen ‘staatsburgers’. Het gezag van heersers was niet absoluut, alomvattend en duidelijk afgebakend. Uniforme, algemeen geldende wetgeving bestond niet. Rechten en plichten van onderdanen binnen eenzelfde ‘bestuurlijke eenheid’ waren vaak heel verschillend. Belasting betalen aan ‘de overheid’ was niet voor iedereen gewoon en de overheid was niet de enige instantie die belasting hief. Nationale legers en politiekorpsen waren er niet, evenmin als een professioneel, nationaal ambtenarenapparaat. De legitimiteit van het overheidsgezag berustte niet op geïnstitutionaliseerde inspraak van brede lagen van de bevolking en die bevolking beschouwde zich niet als natie.

Dit college gaat over de fascinerende vraag hoe de staat, nog steeds verreweg de belangrijkste institutie van de moderne wereld, is ontstaan.

Docent

Prof. dr. Peer Vries was van 2007 tot 2016 hoogleraar economische geschiedenis aan de Universiteit Wenen en van 2016 tot 2021 Fellow aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis te Amsterdam. In zijn vrije tijd bestudeert hij de geschiedenis van Europa in het Interbellum.