Roof van kennis en grondgebied

Geïndustrialiseerde landen winnen grondstoffen in leefgebieden van inheemse volken, en eigenen zich kennis en cultuur van deze volken toe. Leidse antropologen zetten zich in om hun rechten te beschermen.

Geïndustrialiseerde landen winnen grondstoffen in leefgebieden van inheemse volken, en eigenen zich kennis en cultuur van deze volkeren toe. Leidse antropologen zetten zich in om de rechten van inheemse volken te beschermen. Dankzij hun kennis en advies kunnen regeringen duurzame producten inkopen.

Voor de welvarende levensstijl in geïndustrialiseerde landen zijn enorme hoeveelheden grondstoffen nodig. Die worden vaak gewonnen in de leefgebieden van inheemse volken en bedreigen daar hun leefwijze. Ook de kennis en cultuur van deze volken eigenen bedrijven in geïndustrialiseerde landen zich toe, zonder daar iets tegenover te stellen. Leidse antropologen onderzoeken de wisselwerking tussen volken en andere partijen, en hoe er in de praktijk met rechten van inheemse volken wordt omgegaan.

De stem van de Agta

Mayo Buenafe - zelf Filippijnse van inheemse afkomst - doet promotieonderzoek onder de Agta, een nomadisch volk dat als jager-verzamelaars door het tropisch regenwoud op het meest noordelijke eiland van de Filippijnen leeft. De Agta zijn afhankelijk van water; rivieren en de zee geven hun drinkwater, voedsel en transportroutes. Door haar onderzoek naar hun taal,  tradities en  omgang met water onderzoeken, kwam zij terecht in een conflict tussen de Agta en een mijnbouwmaatschappij. Deze heeft een vergunning om in het leefgebied van de Agta nikkel en chroom te delven, waardoor het water vervuild raakt en de Agta in hun bestaanszekerheid worden bedreigd. Buenafe volgde de Agta tijdens hun protestacties, legde de gebeurtenissen vast en raakte zijdelings betrokken bij een rechtszaak van mensenrechtenactivisten die de mijnbouwmaatschappij dwingen de Agta te compenseren. Na haar promotie hoopt ze terug te gaan naar de Agta en de resultaten van haar onderzoek met hen te delen. Ze wil een video maken waarin de oeroude Agta-tradities voor toekomstige generaties zijn vastgelegd en workshops organiseren met niet-inheemse bestuurders. Op deze manier hoopt Buenafe dat wanneer ambtenaren nieuwe plannen maken voor het gebied, de stem van de Agta wordt gehoord.

Intellectueel eigendom

Niet alleen grondstoffen, ook de cultuur en kennis van inheemse volken eigenen geïndustrialiseerde landen zich eenvoudig toe, vaak zonder ervoor te betalen. Bedrijven uit rijke landen putten vrijelijk uit ‘etnische’ muziek en kunst, die niet door auteursrecht zijn beschermd. Een voorbeeld is een Britse geneesmiddelenfabrikant die in 1998 de cactusplant Hoodia Gordonii patenteerde , welke door de Zuid-Afrikaanse San of Bosjesmannen al eeuwenlang gebruikt om eetlust te onderdrukken. Het bedrijf wilde er westerse obesitas mee bestrijden, zonder het intellectueel eigendom van de San te respecteren. De Leidse antropoloog Gerard Persoon is sinds decennia een van degenen die wereldwijd dit soort ongelijkwaardigheid onderzoekt en hierover publiceert. Inmiddels worden de rechten van inheemse volken beter beschermd, bijvoorbeeld door de Verklaring van de Rechten van inheemse volken van de Verenigde Naties. Persoon onderzoekt nu wat het effect van dit soort handvesten is in de praktijk.

Duurzaam hout

De gespecialiseerde kennis van antropologen over afgelegen gebieden en culturen maakt hen tot waardevolle gesprekspartners voor wie duurzaamheid hoog in het vaandel heeft staan. Zo is Gerard Persoon lid van de Adviescommissie Duurzaam Hout, die rapporteert aan de Nederlandse staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu. Zij is namens het Rijk verantwoordelijk voor de inkoop van duurzaam hout. In welke landen krijgen houtarbeiders een fatsoenlijke woning en voldoende voedsel? Waar worden de rechten van inheemse volken gerespecteerd? Persoon kan hiervan een realistisch beeld schetsen. Mede door dit proces is het gebruik van ecologisch en sociaal duurzaam hout in Nederland aanzienlijk toegenomen.