De ontwikkeling van het Nederlands

Om talen met elkaar te kunnen vergelijken, is het belangrijk om grondige kennis te hebben van de specifieke talen die je bestudeert. Gijsbert Rutten doet met zijn team onderzoek naar het ontstaan van het Standaardnederlands en het onderdrukken van 'niet-standaard' varianten tussen 1750 en 1850.

Het ontstaan van één Nederlandse taal

Het 'standaard' Nederlands zoals wij dat kennen, heeft niet altijd bestaan. In de achttiende eeuw was er nog veel meer variatie in de gesproken en geschreven taal dan nu. Beïnvloed door de golf van nationalisme die in Europa tussen 1750 en 1850 opkwam, ontstond er binnen Nederlandse genootschappen en onder bestuurders een discussie over de invoer van één nationale standaardtaal als symbool van de natie. Aan het begin van de negentiende eeuw resulteerde dit in een Nederlandse taalpolitiek: de regering besloot dat er één grammatica en spelling moest komen. In zijn onderzoek kijkt Gijsbert Rutten hoe in Nederland de ideeën over een standaardtaal precies ontstonden en hoe het gebruik van deze standaardtaal werd opgelegd.

Nederlands op school

Rutten richt zich in zijn onderzoek onder meer op het onderwijs. Tijdens de invoering van het Standaardnederlands op scholen moesten leerlingen in de klas zo standaard mogelijk spreken en schrijven, terwijl ze buiten de klas uiteraard dialect met elkaar praatten. Rutten wil weten of leerlingen bewust werden gemaakt van dat onderscheid, en hoe dat precies in zijn werk ging. Om deze vraag te onderzoeken duikt Rutten onder meer in schoolboekjes, tijdschriften voor onderwijzers, rapporten van de schoolinspectie en notulen van onderwijzersgenootschappen. Veel van deze bronnen zijn nog niet eerder onderzocht.

Het succes van het beleid

Daarnaast wil Rutten ook weten hoe succesvol de taalpolitiek in de negentiende eeuw was. De overheid had officiële spellingsregels en een grammatica opgesteld, maar er waren geen wetten die het gebruik van deze regels volledig verplicht stelden. Bekend is dat er verzet kwam uit literaire kringen, bijvoorbeeld van de bekende auteur Willem Bilderdijk. Maar nog intrigerender misschien is de vraag of de officiële spelling en grammatica door ‘gewone’ taalgebruikers werden gevolgd. Om dat te onderzoeken vergelijkt Rutten taalgebruik uit de achttiende eeuw, dus van voor de officiële regels, met taalgebruik uit de negentiende eeuw. Hij maakt daarbij onder andere gebruik van privébrieven, dagboeken en kranten.

Het hedendaagse Nederlands

Door onderzoek naar het ontstaan van het Standaardnederlands komen we meer te weten over het ontstaan van het hedendaagse Nederlands. Welke mythes bestaan er over het ontstaan van het moderne Nederlands? De onderzoeksresultaten kunnen daarnaast ook meer algemene inzichten geven in de wording van talen. Hoe zorgt dagelijks gebruik ervoor dat iets een grammaticale regel wordt? Hoe ontstaat een standaardtaal precies? Het onderzoeksproject van Rutten loopt tot 2019 en wordt ondersteund met een Vidi-beurs van het NWO.

Meer informatie:
Going Dutch. The Construction of Dutch in Policy, Practice and Discourse, 1750-1850