Vijanden herkennen

Het immuunsysteem beschermt het menselijk lichaam tegen vijanden. Meestal gaat het om indringers van buitenaf zoals bacteriën, virussen en parasieten. Daarnaast ruimt het immuunsysteem lichaamseigen cellen met een afwijking op, waaronder tumorcellen. Het is een hele uitdaging om onderscheid te maken tussen onschadelijke stoffen die het lichaam binnen komen en al die duizenden verschillende ziekteverwekkers. Daarnaast is deze uitdaging net zo groot voor het onderscheiden van goede lichaamseigen cellen en die met een afwijking. Elke keer staan immuuncellen voor de keus: zetten we de aanval in of zijn we tolerant? De kunst is om de juiste balans te vinden.

Tolerantie

Helaas gaat dit in de praktijk niet altijd goed. Soms lukt het indringers om toch een ziekte te veroorzaken. Dit geldt bijvoorbeeld voor ernstige infectieziektes zoals malaria en tuberculose. Onderzoekers van het LUMC proberen dit te voorkomen door het immuunsysteem van te voren te activeren tegen deze ziekten door toediening van een nieuw vaccin - een middel met een ongevaarlijk onderdeel van een ziekteverwekker die het immuunsysteem stimuleert om een afweerreactie aan te maken.
Het immuunsysteem ruimt ook tumorcellen op, maar helaas weten deze soms te ontsnappen. Gelukkig zijn er de laatste jaren steeds meer mogelijkheden om het immuunsysteem juist te benutten als wapen. Ook in Leiden wordt hard gewerkt om zulke immunotherapie verder te ontwikkelen.

In de aanval

Terwijl het immuunsysteem soms dus te tolerant is, kan het ook juist te aanvallend zijn. Bij ziektes als diabetes en reuma valt het afweersysteem lichaamseigen cellen aan. Onderzoekers van het LUMC ontwikkelen nieuwe therapievormen voor deze aandoeningen door op zoek te gaan naar de oorzaak van de storingen in het immuunsysteem.
Soms komt het afweersysteem in actie bij relatief onschuldige lichaamsvreemde stoffen, zoals pollen of huisstofmijt. Hierdoor ontstaan allergieën en astma. Leidse onderzoekers willen in die gevallen  het immuunsysteem toleranter maken. In een uniek onderzoek proberen ze te leren van parasitaire wormen en maagbacteriën, die uit zelfbescherming  een manier hebben gevonden om het immuunsysteem te temperen.

Orgaantransplantaties

Ook bij orgaantransplantaties speelt het immuunsysteem een belangrijke rol. Een donororgaan is natuurlijk altijd lichaamsvreemd, waardoor het immuunsysteem dit zal afstoten. Vandaar dat het voor patiënten noodzakelijk is om medicijnen te gebruiken die het immuunsysteem onderdrukken. Leidse onderzoekers bestuderen een nieuwe stamceltherapie, die waarschijnlijk minder bijwerkingen heeft.

Van elkaar leren

Het LUMC heeft een lange onderzoekstraditie op het gebied van de immunologie. In Leiden vond bijvoorbeeld de eerste niertransplantatie van Nederland plaats en werden in de jaren zestig de belangrijkste immunologische signaaleiwitten ontdekt, de zogenaamde HLA’s (humane leucocyten antigenen). Het immuunsysteem gebruikt deze ‘antenne-moleculen’, die aan de buitenkant van bijna alle lichaamscellen zitten, om infecties en veranderingen in lichaamseigen weefsel op te sporen.
Het immunologisch onderzoek in Leiden kenmerkt zich verder door een grote multidisciplinariteit. Een verstoring in het immuunsysteem kan immers op veel gebieden effect hebben: de behandeling van de auto-immuunziekte reuma kan bijvoorbeeld ook leiden tot het opkomen van infectieziektes zoals tuberculose. Door een gezamenlijke aanpak kan dat tegenwoordig worden voorkomen. Onderzoekers proberen ook veel te leren door over elkaars schouder mee te kijken. Wanneer bijvoorbeeld malaria-onderzoekers ontdekken hoe de malaria-parasiet in staat is om het immuunsysteem te omzeilen, bekijken diabetes-onderzoekers of ze datzelfde trucje kunnen toepassen bij de behandeling van diabetes.