Gij zult onthouden – waarom we zo streng zijn voor ons geheugen
Onlangs verscheen een nieuw boek van Wim Voermans, hoogleraar staatsrecht en universiteitshoogleraar duurzaam institutioneel vertrouwen, met de titel ‘Actieve herinnering’, uitgeverij Prometheus. Voermans onderzocht hoe wij omgaan met herinneren en vergeten. Zijn analyse raakt zowel ons persoonlijke geheugen als dat van de overheid. ‘Vergeten is bijna een zonde geworden, zeker voor onze leiders.’
Interdisciplinair karakter
Actieve herinnering sluit zeer goed aan bij Voermans’ staatsrechtelijke werk. In dit boek kijkt Voermans naar de vele regels en normen die we hebben voor onthouden en herinneren. Waarom mogen we zoveel niet vergeten, moeten we alles onthouden en registreren en verlangen we van elkaar dat we de waarheid spreken? Waarom stellen we zulke soms onrealistische hoge eisen aan elkaars geheugen? Door het interdisciplinair karakter biedt het boek een kernachtige verbreding van zijn academische vaardigheden.
Begrip actieve herinnering
Voermans laat zien hoe streng wij zijn voor politici die iets ‘niet meer weten.’ Het bekendste voorbeeld is Mark Rutte, die tijdens de affaire rond het ‘functie elders’-memo over Pieter Omtzigt meermaals zei de waarheid te spreken, maar bleef worstelen met de herinnering aan dat gesprek. Het begrip ‘actieve herinnering’ werd sindsdien aan hem gekoppeld – terwijl het ooit opdook in een onderzoek naar de Teeven-deal. Sinds 2022 staat het begrip zelfs in de Van Dale.
Brein is gericht op vergeten
Volgens Voermans is die strenge houding paradoxaal: ons brein is gericht op vergeten. Alleen wat écht belangrijk lijkt, wordt opgeslagen. Herinneringen blijken bovendien onnauwkeurig; ze worden telkens opnieuw opgebouwd. Toch vertrouwen we ons eigen geheugen minder dan dat van een ander. In de politiek leidt dat soms tot felle confrontaties, waarbij vergeetachtigheid direct als leugen wordt bestempeld.
Openbaarheid en transparantie
Diezelfde spanning speelt bij andere onderdelen van de overheid, stelt Voermans. Daar wordt onterecht veel ‘vergeten’. De archieven zijn verworden tot een ‘huishouden van Jan Steen’: slecht geordend en vaak ontoegankelijk, zegt Voermans in een NPO-1 radio uitzending. Terwijl burgers volgens de Wet open overheid (WOO) recht hebben op openbaarheid verdwijnt cruciale informatie nogal eens in digitale chaos. ‘Gek genoeg zijn de papieren archieven uit de jaren tachtig beter op orde dan de digitale archieven van nu.’ Dat contrasteert met landen als Zweden, waar alle informatie van de overheid als vanzelfsprekende eigendom van de burger wordt gezien en vaak ook veel sneller kan worden opgehoest. Overheidsinformatie is belangrijk: het is de zuurstof voor de democratie.
Brede compromissen
Aan de andere kant is Voermans niet heel erg somber over de Nederlandse democratie. We hebben namelijk een unieke politieke cultuur. Juist doordat ons land eeuwenlang door samenwerkende minderheden is bestuurd, zijn compromissen de norm. Extreme agenda’s krijgen daardoor weinig kans. Er moeten brede compromissen worden gesloten, overeenstemming worden gevonden en dat maakt Nederland volgens hem al langjarig tot een stabiele, welvarende en opmerkelijk gelukkige samenleving.
YouTube Bladervideo
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website ofMeer informatie
Actieve herinnering, uitgeverij Prometheus inclusief inkijkexemplaar