Van kamelenhoeder tot doctor
Twee angstaanjagende, gele ogen staarden de elfjarige Francis Lesilau aan. In het avondlicht veranderden ze van kleur: groen, amber, terug naar geel... De leeuw had zojuist één van zijn kamelen gegrepen en richtte zich nu op nummer twee. Een moment stond Francis als aan de grond genageld, maar toen rende hij schreeuwend op de jager af. De aanval zou een keerpunt in zijn leven betekenen. 42 jaar later staat hij in rokkostuum op het Rapenburg in Leiden voor zijn promotieceremonie.
De leeuw en de kameel
De twee kamelen stonden te grazen in het droge rivierbed. Vader had ze achtergelaten om de familie van melk te voorzien. Zelf was hij wegens de aanhoudende droogte met de overige dieren verder getrokken op zoek naar betere weidegrond. En nu was het aan de elfjarige Francis om voor de twee dieren te zorgen. De avond viel en Francis begon zich te vervelen. Hij zat aan de rand van de droge rivier en liet het zand door zijn vingers glijden. Plotseling schrok hij op van een hard geluid. Een grote leeuw was uit het struikgewas geschoten en sprong bovenop één van de kamelen. Met zijn klauwen greep hij het dier beet en in één beweging beet hij de nek door. Terwijl het slachtoffer nog na-spartelde op de grond, richtte de leeuw zich al op de tweede kameel.
Een paar lange seconden had Francis verdoofd staan kijken, maar nu werd hij wakker. Wat dacht die leeuw wel niet! Met enkel een stok in zijn hand rende hij schreeuwend op het roofdier af. Bang voor de grote ogen keek hij al die tijd omlaag. Plotseling was hij nog maar een meter of 15 van de leeuw verwijderd. Blijkbaar toch onder de indruk van de aanstormende jongen, liet de leeuw de tweede kameel voor wat ze was. Francis zag zijn grote manen weer in het struikgewas verdwijnen.
De gewonde kameel overleefde de aanval niet. Die nacht sliep Francis bij zijn moeder, doodsbang door wat er die avond gebeurd was, maar ook voor zijn vader. Wat zou die zeggen? Hij was een nutteloze jongen geweest en had de dieren niet goed beschermd. Maar toen vader terugkeerde was hij niet boos, behalve dan omdat Francis niet gevlucht was: ‘Wat je hebt gedaan is ontzettend gevaarlijk. Hij had je wel kunnen opeten!’
Naar school
‘Dat was een keerpunt in mijn leven,’ vertelt Lesilau 42 jaar later tijdens een kopje koffie op het Rapenburg. Morgen zal hij hier officieel zijn doctoraat in ontvangst nemen. Hij vertelt hoe hij in Leiden terecht is gekomen. ‘Mijn vader wilde zijn kinderen niet meer in gevaar brengen en stuurde ons naar school. Dat was in onze pastorale gemeenschap niet gebruikelijk, we waren nomaden met vee en hechtten geen waarde aan educatie. Onze ambitie was het hoeden van vee, en het verkrijgen van meer vee dan andere gemeenschappen. Daar had je verder geen school voor nodig.’
Een prestigieuze baan met mooie uniforms
Maar nu er nog nauwelijks vee was, en hij getraumatiseerd was door de aanval, stemde Francis in. Vader zocht baantjes in de stad om de middelbare school te kunnen betalen. ‘Het was een zware tijd, we waren arm en hadden soms niets te eten.’ Maar het lukte Francis ondanks alles zijn diploma te halen. Hij ging aan de slag als beveiliger in het natuurreservaat van Kenya Wildlife Service. ‘Niet omdat ik zo’n passie voor natuur had, maar omdat het een prestigieuze baan was met mooie uniforms en een goed salaris.’ Pas tijdens zijn werk ontstond zijn passie voor wilde dieren. ‘Toen pas begreep ik waarom die leeuw ons vee kwam doden, en dat leeuwen ook bedreigd zijn. Ze zijn niet onze vijand.’
Payback-time
Francis haalde vervolgens zijn diploma wildlife management en zocht een plek om te promoveren. Via een Keniaanse oud-promovendus kwam hij in contact met Leids onderzoeker Hans de Iongh. ‘Precies in die periode werden er in Nairobi National Park in één nacht zes leeuwen uit wraak gedood door de lokale gemeenschap. Ik wilde weten waarom die leeuwen het vee hadden aangevallen, net als bij mijn kameel jaren terug. Het was payback-time: door die ene leeuw kon ik naar school en waren mijn ogen geopend. Ik wilde nu uitzoeken hoe ik deze dieren kon beschermen en ik wilde dat de lokale gemeenschappen hen beter begrepen.’ Nairobi National Park werd Lesilau’s studiegebied.
Weten hoe het voelt
Tijdens zijn promotieonderzoek onderzocht Francis hoe boeren hun vee kunnen beschermen tegen leeuwen, maar ook hoe leeuwen tegen mensen beschermd kunnen worden. ‘Ons onderzoek is bijzonder, omdat we ook allerlei tips en aanbevelingen hebben gedaan voor de verschillende partijen: de overheid, de parken, maar ook de lokale gemeenschappen. We leggen uit dat ieder een bepaalde verantwoordelijkheid heeft en actie moet ondernemen.’ Gemeenschappen moeten hun vee bijvoorbeeld niet bij de grenzen van een wildpark laten grazen, of kleine kinderen op het vee laten passen.
Zelf werkt Lesilau nog steeds in het park, al is hij vaak op reis. ‘Als leeuwenexpert word ik overal om raad gevraagd,’ vertelt hij trots. Zijn eigen geschiedenis helpt hem in gesprekken met de lokale bevolking. ‘Ik ben één van hen. Ze luisteren naar me en doordat ik hun moedertaal spreek, weet ik wat ik wel en niet moet zeggen en hoé ik dat moet doen.’ Hij noemt als voorbeeld de keer dat hij met een masterstudent een familie tegenkwam wier koe net was gedood door een leeuw. ‘Je gaat dan niet uitleggen waarom leeuwen nuttig zijn. Je laat empathie zien en leeft met ze mee. Later ga je het gesprek aan. Als ik terugkijk naar mijn elfjarige ik, begrijp ik precies hoe zij zich op dat moment voelen.’
Tekst: Hilde Pracht
CV Francis Lesilau
Lesilau heeft voor zijn werk verschillende prijzen gekregen. In 1996 ontving hij de Zilver Ster van Kenia door de president van het land, voor zijn diensten voor het behoud, de bescherming en het management van wildlife. Ook ontving hij in 2000 de Wildlife Conservation Heroes award van de Convention on International Trade in Endagered Species of Wild Fauna and Flora.
Momenteel werkt bij de Kenya Wildlife Service als senior assistent directeur voor de Nationale Parken en Reservaten in Nairobi, Kenia. Ook is Lesilau lid van verschillende nationale en internationale commissies en instituten die zich inzetten voor wilde dieren.
De promotieceremonie van Francis Lesilau vond plaats op woensdag 4 december 2019 in het Academiegebouw in Leiden. Eerder verscheen op onze website al een uitgebreid artikel over Lesilau's onderzoek : Leeuwen in de file op zoek naar voedsel.