Universiteit Leiden

nl en

Engelen te koop: hoe komt geplunderd erfgoed terug?

De handel in gestolen erfgoed floreert. Veel eeuwenoude kunst en historische objecten gaan verloren als we niet veel harder optreden. Hiervoor waarschuwden experts op een symposium van LeidenGlobal en het Rijksmuseum van Oudheden.

‘Het plunderen en stelen van erfgoed is iets van alle tijden. Maar tegenwoordig gebeurt het op industriële schaal’, aldus Willy Bruggeman, voormalig adjunct-directeur van Europol. Alle sprekers op het seminar op 23 januari in het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) spreken hun grote bezorgdheid uit. In onder andere Syrië, Afghanistan, Mali, Nigeria en Noord-Cyprus worden heilige plekken zoals kerken, tempels en begraafplaatsen op groot schaal geplunderd. ‘Als bewuste strategie’, aldus Bruggeman. De heilige plekken worden vernietigd om de identiteit en het moreel van de bewoners te knakken en de gestolen kunst en objecten worden verkocht. Bijvoorbeeld door terroristen die er wapens van kopen, aldus Bruggeman.

Tasoula Hadjitofi jaagt op gestolen erfgoed. Foto Elke van der Heijden

Herovering gestolen erfgoed

De Cypriotische erfgoedbeschermer Tasoula Hadjitofi vertelt over de dramatische ontwikkelingen op Cyprus, haar geboorteland. Nadat een Turkse legermacht in 1974 het noordelijk deel van Cyprus bezette, zijn honderden middeleeuwse Grieks-orthodoxe kerken en begraafplaatsen geplunderd. ‘Ze hebben onze heilige huizen vernietigd en onze identiteit gestolen.’ Eeuwenoude gebeeldhouwde engelen, bijzondere iconen en mozaïekstukken zijn uitgehakt en verkocht aan hotels, particulieren en musea over de hele wereld. Met haar organisatie Walk of Truth jaagt Hadjitofi, die in Nederland woont, al dertig jaar op het gestolen erfgoed. In het boek The Icon Hunter (2017) beschrijft ze hoe ze, ondanks alle intimidatie en corruptie, toch honderden objecten wist op te sporen.

Pieter ter Keurs is hoogleraar Musea, Collecties en Samenleving en voorzitter van LeidenGlobal. Foto Elke van der Heijden

EU moet afspraken beter nakomen

‘Hoe kunnen we die malafide handel beter bestrijden?’, vraagt discussieleider Pieter ter Keurs, Leids hoogleraar Musea, Collecties en Samenleving en voorzitter van LeidenGlobal. Bruggeman wijst op de diverse internationale richtlijnen zoals de UNESCO-conventie inzake illegale handel in culturele goederen. ‘Maar de afspraken worden niet goed nageleefd en de Europese lidstaten moeten beter samenwerken.’ Hij geeft alarmerende cijfers: volgens een rapport uit 2017 wordt er jaarlijks voor ruim 3,7 miljard dollar aan gestolen erfgoed verhandeld en circa 70 procent van die handel vindt in Europa plaats. De Leidse archeoloog Bleda Düring vertelt over zijn opgravingen op Cyprus. Ook op archeologische sites verdwijnen artefacten dikwijls in de illegale handel, merkt hij op.

Het publiek tijdens het symposium in het RMO. Foto Elke van der Heijden

Misbruik databases

Grote databases met informatie over gestolen artefacten, zoals de London Database, moeten ervoor zorgen dat potentiële kopers eerst checken of hun begeerde object niet op de zwarte lijst staat. Maar die databases kunnen ook worden ‘misbruikt’, aldus Bruggeman. De databases zijn bij lange na niet compleet en kopers kunnen hun aanschaf snel rechtvaardigen door te zeggen dat het object niet als gestolen wordt aangemerkt omdat deze niet voorkomt op een zwarte lijst. Handelaren moeten tegenwoordig aantonen hoe ze de voorwerpen hebben verkregen. ‘Maar zij zijn heel creatief in het verzinnen van de herkomst’, waarschuwt Ter Keurs.

Het panel met Willy Bruggeman, Tasoula Hadjitofi, Bleda Düring en Lucas Petit. Foto Caspar Sluijter

Word crime watcher

De vraag is ook hoe zorgvuldig musea tot de aanschaf overgaan. Lucas Petit, hoofd Collecties en Onderzoek van het RMO, legt uit hoe zijn museum dat doet. De herkomst van aangeboden erfgoed wordt grondig onderzocht en het RMO heeft veelvuldig overleg met de landen van herkomst en met de politie. Maar ook Petit meent dat de illegale handel nog veel harder moet worden aangepakt en dat meer hulptroepen nodig zijn. Hadjitofi besluit het symposium met een oproep aan het publiek. ‘Dit kunnen we niet alleen bestrijden. Word ook crime watcher!’

Bannerfoto: Detail van het St. Mark mozaïek van de Panayia Kanakaria-kerk. Het 6e-eeuwse mozaïek werd in 1974 gestolen op Cyprus en opgespoord door een Nederlandse kunstdetective die het in 2018 overhandigde aan de Cypriotische ambassade in Den Haag.  

Tekst: Linda van Putten
Mail de redactie

Deze website maakt gebruik van cookies.  Meer informatie.