De Leidse Connectie - scenarioschrijver Gerard Soeteman blikt terug
Turks Fruit, Soldaat van Oranje, De Aanslag… Gerard Soeteman (1936) maakte furore als scenarioschrijver van films die klassiekers werden, maar zelf hecht hij meer aan zijn kritische documentaires voor televisie. Wat had hij aan zijn studie Nederlands?
Waarom ging u Nederlands studeren in Leiden?
‘Ik hou van taal en al op de middelbare school ging ik vaak naar de bioscoop en het theater. Het werd Leiden omdat ik het werk kende van twee Leidse hoogleraren, Minderaa en Stutterheim. Zij konden buitengewoon geestig over taal schrijven en praten. Bovendien leek Nederlands me praktisch omdat ik daarmee later in het onderwijs kon werken.'
Hoe beviel de studie?
‘Goed. Eerlijk gezegd werkte ik niet zo hard, maar ik zorgde er wel voor dat ik mijn examens haalde omdat ik anders eerder in dienst moest. Ik specialiseerde mij in toneelstukken omdat daar toen al mijn interesse lag. Daarnaast volgde ik Engels als bijvak. Lid van het corps of een andere vereniging was niets voor mij. Ook in Leiden ging ik ’s svonds vaak naar het theater en de bioscoop. Er studeerden hier veel jongens uit Rotterdam waar ik vandaan kwam en in dat Rotterdamse circuit in Leiden hadden we het heel gezellig.’
Wat ging u na uw afstuderen doen?
‘Ik heb even als docent Nederlands gewerkt en moest daarna twee jaar in dienst. Er was mij voor daarna een nieuwe baan in het onderwijs beloofd, maar die ging niet door. Toen zag ik een vacature voorbijkomen als vertaler bij de NOS, er was net een tweede televisienet gelanceerd. Televisie vond ik geweldig dus ik solliciteerde direct. Ik kreeg een rare opdracht - ik moest een filmpje van Donald Duck vertalen – maar had het geluk dat ik degene bleek te kennen die de sollicitatie afnam. Hij had ook in Leiden gestudeerd. Astronomie notabene. We haalden goede herinneringen op en ik kreeg de baan.’
Hoe bent u scenarioschrijver geworden?
‘Men had bedacht dat er een goede jeugdserie moest komen. Ik leverde ideeën aan en omdat ik als docent had gemerkt waar kinderen toen van hielden – ridders die elkaar met zwaarden te lijf gingen – viel mijn idee in de smaak. Paul Verhoeven werd aangetrokken als regisseur. Ik herkende hem, want had twee jaar tegenover hem gezeten in de Leidse Universiteitsbibliotheek. Niet dat we toen met elkaar omgingen, hij herkende me zelfs niet. Maar het schiep wel een band. Floris werd in 1969 meteen een hit, natuurlijk mede te danken aan Rutger Hauer die de hoofdrol speelde. Hierna werd ik gevraagd voor het filmscenario van ‘Wat zien ik!’ en dat werd ook een dol succes met gigantische rijen voor de bioscoop. Paul Verhoeven en ik hebben uiteindelijk samen dertien films gemaakt.’
U schreef onder andere de scenario’s voor Turks Fruit, Soldaat van Oranje en de Aanslag die bekroond werden met een Oscar. In 2017 kreeg u een Gouden Kalf voor uw oeuvre. Wat is uw persoonlijke hoogtepunt?
‘Dat zijn niet die films waar mensen zich vaak blind op staren. Voor mij zijn films eerlijk gezegd ook een hoge vorm van misleiding, kijken of mensen in het verhaal trappen. En ik hou ook niet zo van dat acteurswereldje dat nu weer bol staat van de Me Too-affaires. Mijn persoonlijke hoogtepunt is voor velen minder bekend: het maken van maatschappijkritische televisiedocumentaires. Er schuilt toch nog een onderwijzer met een opgeven vingertje in mij. Veertig jaar lang schreef ik de teksten voor het commentaar. Dat ging bijvoorbeeld over de walvisvaart, of de onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië.
‘De indrukwekkendste was wel de documentaire over stakende mijnwerkers in de Andes en hun vreselijke werkomstandigheden. Na de uitzending, begin jaren 90, kwam er een spontane inzamelingsactie op gang. Duizenden kijkers doneerden geld. Het is mooi om te zien wat je met woorden en beelden kunt losmaken. Tegenwoordig schrijf ik geen scenario’s meer want ik ben het gebedel om geld voor filmproducties zat. Maar ik werk wel aan een roman, ik vind het nog steeds heerlijk om te schrijven.’
Bannerfoto: Soeteman neemt de Gouden Kalf voor de Filmcultuur in ontvangst.
Wie: Gerard Soeteman (1936)
Studie: Nederlandse taal- en letterkunde en Engels als bijvak.
Favoriete plek in Leiden: de hele historische binnenstad, vooral de omgeving rond de Pieterskerk met de obscure huizen in de steegjes.
(LvP)