Welvaart door een beleids-economische bril

Er zijn veel uitdagende en actuele maatschappelijke vraagstukken die om een goede oplossing wachten. Denk bijvoorbeeld aan de bestaanszekerheid, stikstofcrisis, klimaatverandering, de toeslagenaffaire, het vluchtelingenbeleid, de toenemende inflatie en de problemen op de woningmarkt. De politieke partijen zullen aan de formatietafel uitgebreid spreken over `brede welvaart’ en dus over deze onderwerpen. Deze vraagstukken vragen inderdaad om oplossingen vanuit het openbaar bestuur, maar deze vraagstukken hebben ook allemaal een belangrijke financieel-economische component.

Om deze vraagstukken op te lossen vullen bestuurskunde en economie elkaar aan. Aan de hand van economische theorieën en methoden kunnen de beleidskwesties geanalyseerd worden. De objectieve bevindingen die daaruit volgen kunnen dan gebruikt om beleidsadvies te formuleren die politici en uitvoerders kunnen gebruiken om de vraagstukken aan te pakken. Aan de hand van dit advies kunnen zij dan door middel van goed besluitvorming de welvaart verhogen.

In dit college van de specialisatie EBM kijken met een interdisciplinaire bril – de combinatie van bestuurskunde en economie – naar één van de actuele vraagstukken. Het dossier waar we naar kijken is dat van milieu en specifiek dat van luchtvervuiling. Waarom zorgt marktwerking niet voor een maatschappelijk gewenste uitkomst? Wat zijn de mogelijkheden om wel een maatschappelijk gewenste uitkomst te bereiken? Aan de hand van economische theorie wordt dit verklaard.

Huiswerk: 

• https://esb.nu/politieke-partijen-zetten-in-op-brede-welvaart/ 
• https://www.cpb.nl/sites/default/files/omnidownload/CPB-Achtergronddocument-dec2019-Instrumenten-voor-beprijzing-van-luchtvervuiling-in-de-nederlandse-industrie.pdf   

Ethiek in de Slimme Stad

Steeds meer steden worden ‘slim’. Hiermee bedoelen we dat er steeds meer data vanuit de openbare ruimte wordt gebruikt om daarmee de aanleg van nieuwe (sociale) infrastructuur en bedrijfsvoering efficiënter uit te voeren. Inmiddels zijn de meeste steden gevuld met sensoren – van telsystemen die de drukte bijhouden, slimme afvalcontainers die zelf een seintje geven aan de ophaaldienst als ze vol zitten, chatbots van de gemeente om jouw vragen te beantwoorden, tot verkeerslichten die zichzelf aanpassen aan verkeerspatronen. 

Ondanks dat het streven naar meer efficiënte dienstverlening door veel mensen onderschreven wordt, roepen dit soort innovaties ook veel vragen op. Hoe zit het met de privacy van inwoners? Is de dienstverlening ook toegankelijk voor mensen zonder smartphone? Wie is eigenaar van de data die door commerciële partijen verzameld wordt? Hoe zit het met de energieconsumptie van alle technologie? In het kort – zijn er naast efficiëntie nog andere waarden die overheden zouden moeten nastreven?

In dit college van de specialisatie DDG kijken we naar een specifiek voorbeeld van slimme steden – de zogenaamde ‘digitale tweeling’. We bespreken de historie en mogelijke toepassingen van digitale tweelingen voor steden en bespreken de ethische implicaties. Waar zitten de risico’s en kansen voor digitale tweelingen? Hoe kunnen overheden innoveren, zonder dat zij het algemeen belang uit het oog verliezen? Aan de hand hiervan bespreken we vervolgens een raamwerk waarbinnen ethiek gewaarborgd kan worden in de Slimme Stad. 

Huiswerk

• Lees het artikel “Digitale Tweeling: een data-gedreven controleapparaat” van Wijsgerig Perspectief magazine uit 2023, via https://www.filosofie.nl/digitale-tweeling-een-data-gedreven-controleapparaat/  
• Kijk alvast even op de website “Den Haag in 3D” om een beeld te krijgen bij Digitale Tweelingen, via https://experience.arcgis.com/experience/62e5c99c351d4726b9cc70c0b96b2939/page/Den-Haag-in-3D/?draft=true   

Ambtelijke neutraliteit of politieke ambtenaren?

Recent riepen enkele honderden ambtenaren de Nederlandse regering op om de Israëlische regering op te roepen zich te houden aan het internationaal recht. Ambtenaren van de Europese Commissie riepen Commissievoorzitter Ursula von der Leyen ook op om het standpunt van de EU te herzien. Ook opmerkelijk was het ontslag van een ambtenaar van de Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) die zich niet langer kon vinden in het ‘onwettelijke’ beleid voor gezinshereniging van de overheid. 

Dergelijk gedrag waarbij ambtenaren zich verzetten tegen de politiek is niet nieuw en leidt steevast tot kritiek. Ambtenaren – zo is de gedachte – zouden zich niet bezig moeten houden met politiek en juist volledig neutraal moeten zijn ten opzichte van overheidsbeleid en politieke besluiten. Zij zijn immers niet gekozen en hebben dus geen ‘democratisch mandaat’ van de kiezer. Politici hebben dat wel. Ambtelijke neutraliteit en loyaliteit vormen binnen de parlementaire democratie zodoende de hoeksteen van politiek-ambtelijke verhoudingen. De neutrale ambtenaar zorgt ervoor dat de meerderheidsbesluiten van democratisch gekozen politici in beleid worden omgezet zonder daarbij de eigen opvattingen mee te nemen. Tegelijkertijd levert dat ook problemen op. Wat nu – bijvoorbeeld – als de gekozen politicus hele vreselijk dingen roept of als voorgesteld beleid onrechtvaardig of onuitvoerbaar is? Zou er dan niet iets moeten veranderen in het principe van ambtelijke neutraliteit? Zouden ambtenaren dan niet ook een beetje politiek moeten bedrijven?

In dit proefcollege bespreken wij deze centrale thematiek in de bestuurskunde. Wij bekijken wat de waarde is van ambtelijke neutraliteit in de context van soms gespannen verhoudingen tussen politici en ambtenaren, door aandacht te besteden aan klassieke en hedendaagse opvattingen over (de noodzaak van) een scheiding tussen politiek en ambtenarij. Wij gaan daarbij ook in op enkele implicaties van veranderende en soms gespannen verhoudingen tussen beide voor het functioneren van het openbaar bestuur.

Huiswerk

• Lees Overeem, P. (2013), ‘Integriteit in de politiek-ambtelijke verhoudingen’, BIOS Jaarboek Integriteit 2013, pp. 22-30. Zie hier een link naar artikel!
• Lees dit korte recente opiniestuk: Ambtenaren en meningen (binnenlandsbestuur.nl)
• Geef voor jezelf – voor of na het lezen van de artikelen – een reactie op de volgende casus: begin 2023 nam een beleidsmedewerker klimaatzaken van de gemeente Den Haag deel aan een protestactie van Extinction Rebellion, onder andere tegen het beleid van de overheid om subsidies te blijven geven aan de fossiele industrie. Was dit een goede of een slechte actie van deze beleidsmedewerker? Geef minstens twee argumenten.