Lezing
Kafka: Voor de wet
- Datum
- vrijdag 9 februari 2018
- Tijd
- Locatie
-
Wijnhaven
Turfmarkt 99
2511 DP Den Haag
Het Proces
Kafka is (met Dostojevski) als de meest vooraanstaande existentialistische schrijver aangeduid. In deze lezing bespreekt Timo Slootweg Kafka’s parabel ‘Voor de wet’, onderdeel van zijn beroemde novelle Het Proces, geschreven in 1914 en in 1925 gepubliceerd. Voor de geplaagde hoofdfiguur Josef K. is rechtsvinding een existentieel en esthetisch proces. In de lezing wordt het verhaal algemenere, rechtsfilosofische betekenis toegeschreven. Bovendien wordt de tekst relevant gemaakt voor de pedagogiek van de tegenwoordige rechtsgeleerdheid.
Hoogtepunt van Franz Kafka’s Het Proces en de belangrijkste sleutel tot zijn gehele oeuvre is de duistere droomvertelling ‘Voor de wet’, die – als een verhaal in een verhaal – in Het Proces is opgenomen. In de lezing concentreert Timo Slootweg zich op de rechtsfilosofische dimensies van dit korte verhaal.
In Het Proces impliceert de rechtsvinding schijnbaar een existentieel en literair proces: een psychologisch proces van vertwijfeling en zelfwording. In dit proces wordt het zelf (dat met rechtsvinding belast is) tot een persoonlijke en creatieve beslissing aangezet. Daarmee wordt recht en gerechtigheid niet slechts ontdekt, maar juist uitgevonden en geschapen. Rechtsvinding is een vorm van kunst, zoals de parabel lijkt te suggereren. Rechtsvinding is een kunstvorm die met vrees en beven gepaard gaat. Dat is waarom Josef K. uiteindelijk niet opgewassen is hiervoor en waarom hij uiteindelijk onder de last van de vrijheid bezwijkt.
In ‘Voor de wet’ exploreert Kafka het poëtisch potentieel dat gelegen is in het ‘fantastische’ fenomeen van de bureaucratie, en in het schijnbaar antipoëtische verschijnsel van het recht. De angstwekkende confrontatie met de wet (de arrestatie van Josef K.) blijkt de tragische en paradoxale aanstoot tot een existentiële esthetica, en tot de ontwikkeling van een poëtische ethiek van rechtvaardigheid.
Timo Slootweg doceert rechtsfilosofie en ethiek aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden. Hij studeerde geschiedenis (EUR) en wijsbegeerte (UL). Hij promoveerde aan de Faculteit Wijsbegeerte te Rotterdam: Geschiedenis en ethiek: historisch besef in de traditie van Hegel, Heidegger en Derrida (2000). Hij doceerde enkele jaren Filosofie van de Geschiedenis aan de EUR. Zijn huidige onderzoeksinteresse betreft de filosofie en theologie van het recht in verband met het (christelijk) existentialisme, de dialogische filosofie en het postmodernisme. Hij publiceerde veelvuldig over het rechtsfilosofisch personalisme van Paul Scholten. Hij is in het bijzonder geïnteresseerd in de esthetische en tragische dimensies van politiek en recht: een monografie daarover is in voorbereiding. In 2016 publiceerde hij: Uit de schaduw van de wet. Inleiding tot de esthetica van het recht.