Vidi-beurs voor psychedelica-onderzoek Michiel van Elk
Wat doen psychedelica precies in onze hersenen? Om dat te onderzoeken heeft NWO een Vidi-beurs toegekend aan Michiel van Elk. De Leidse cognitief psycholoog vertelt over zijn voorstel voor serieus onderzoek naar een wijd verbreid maatschappelijk verschijnsel. ‘Mensen beschrijven ervaringen onder invloed van psychedelica die hun leven hebben veranderd.’
Michiel van Elk: ‘Mijn onderwerp is maatschappelijk relevant, zo heb ik het aangevlogen. Wereldwijd gebruiken mensen meer en meer psychedelica, zowel recreatief en therapeutisch, zoals LSD en MDMA op feestjes, in psychedelische retraites en gedurende de lockdown in tijden van corona. Daarnaast is er steeds meer klinisch onderzoek naar psychedelica, wat laat zien dat het potentieel nuttig is voor de behandeling van depressie, doodangst en verslaving. Maar feitelijk snappen we nog niet goed hoe deze middelen werken.’
Wat gebeurt er in het brein?
‘We weten nog helemaal niet wat er gebeurt in ons brein, wat er gebeurt met onze cognitieve vaardigheden’, vervolgt Van Elk. ‘Kunnen we iemand nog auto laten rijden of is de waarneming compleet verstoord? Hoe lang duren die effecten van psychedelica? Voor heel veel mensen is een psychedelisch middel gebruiken een transformerende ervaring, in dezelfde categorie als een huwelijk of je eerste kind. Maar hoe werkt het dan precies dat die ervaringen zo overweldigend zijn? Wat gebeurt er in het brein, wat gebeurt er in de psyche van de mensen die psychedelica gbruiken?’
God-helm en placebo-effect
Zijn voorstel heeft als doel om te onderzoeken hoe dat werkt. Wat zijn de mechanismen en hoe speelt de context een rol bij de ervaring van deze middelen. ‘Als je vertelt dat je iemand LSD geeft, hebben veel mensen al associaties met de jaren 60, met hippies. Dat roept al heel sterk verwachtingen op. Zijn de ervaringen dan een effect van het middel of is het toch een groot placebo-effect? Op basis van mijn onderzoek met de God-helm weten we dat placebo-effecten en suggestie een zeer sterk effect kunnen hebben op de menselijke ervaring. Vermoedelijk speelt dat bij psychedelica ook een grote rol, maar dat is nog nauwelijks systematisch onderzocht.'
Onderzoekhabitat
Voordat Michiel van Elk dit jaar in Leiden begon, heeft hij acht jaar aan de UvA in Amsterdam onderzoek gedaan en les gegeven. Zijn Vidi zat al in de pijplijn en het onderwerp sluit goed aan bij Cognitieve psychologie en het onderwijs en onderzoek in Leiden. 'Het brein en neurocognitie zijn mijn onderzoekhabitat en daar kan ik hier in Leiden volop mee verdergaan.’
Vernieuwer
Van Elk begeeft zich met zijn onderzoek naar psychedelica op een – ook voor hem – deels nieuw en onontgonnen terrein. ‘Ik heb nog niet heel veel ervaring met psychofarmacologisch onderzoek doen. Maar ik heb wel veel gerelateerde thema’s onderzocht, zoals mystieke en paranormale ervaringen, mensen die bezeten zijn, en placebo-effecten. Ook replicatieonderzoek en open science is onderdeel van dit project, waarmee ik voortbouw op expertise die ik de afgelopen jaren heb opgedaan. Het is een dunne balans, omdat je bij dit soort individuele talent-beurzen moet aantonen zowel capabel als vernieuwend te zijn. Het is niet de bedoeling om 5 jaar lang hetzelfde onderzoektrucje weer eens te herhalen.’
Grondig wetenschappelijk onderzoek
Zijn belangstelling voor psychedelica is in een stroomversnelling geraakt na een sabbatical met een Fulbright-beurs in Stanford. Daar kwam hij in aanraking met een groep enthousiaste psychedelica-onderzoekers. Het onderwerp leek wel in de lucht te hangen, want bij terugkeer in NL werd hij uitgenodigd voor een KNAW-denktank. Ook kwam hij tot de ontdekking dat er wereldwijd een gigantisch netwerk is in dit onderzoeksveld. ‘Gaandeweg raakte ik geïntrigeerd door de verhalen van mensen en de impact die het kan hebben. Tegelijkertijd ben ik voorzichtig en sceptisch, want psychedelica lijken nu wel overal voor te helpen, als je de media moet geloven. Daarom moeten we eerst grondig wetenschappelijk onderzoek doen, om uit te zoeken hoe die middelen werken.’
Veni-Vidi-Vicicarrousel
De Vidi-beurs van wetenschapsfinancier NWO berust op de pijlers onderzoek, onderzoeker en valorisatie. ‘De aanvragers zijn allemaal goede wetenschappers met een goed cv, anders begin je er geeneens aan’, zegt Van Elk. Je moet geluk hebben met je reviewers, dat die jouw voorstel allemaal leuk en spannend vinden. Met een stem minder sta je al op achterstand. Dat weten we allemaal, maar we hechten er toch belang aan, want het is een grote bak geld, de subsidie is prestigieus en belangrijk voor je verdere carrière.' Het geld is deels voor zijn salaris als onderzoeker, waardoor hij voor een deel gevrijwaard is van andere taken, zoals coördinatie, management en onderwijs. Daarnaast neemt hij voor zijn nieuwe onderzoeksgroep 2 promovendi aan voor 4 jaar.