‘Het grootste misverstand over complotdenkers is dat het allemaal mafketels zijn’
Jelle van Buuren, universitair docent bij ISGA, bespreekt bij npo3.nl de manier waarop complottheorieën en denkers moeten worden bekeken.
Vaak zit achter een complottheorie boosheid of wantrouwen, en dat is menselijk. Vooral als mensen slechte ervaringen hebben met overheidsinstanties. Theorieën helpen door met simpele verklaringen orde te geven aan een wereld met rare gebeurtenissen. Jelle: 'Het grootste misverstand over complotdenkers is dat het allemaal mafketels zijn'
Zo zijn theorieën ook te vinden in de huidige situatie, Van Buuren legt uit: ‘Deze pandemie ontneemt mensen een basisgevoel van veiligheid en controle. Die vragen om een hele grote heldere verklaring, om ergens dat idee van controle terug te krijgen. Dat gaat makkelijker als je duidelijk de vinger naar iemand kan wijzen. Dat het misging op een wildmarkt in Wuhan is als verklaring veel te lullig.’
‘Neem niet de theorie, maar de mens die hem aanhangt serieus’
In al die verhalen zit hoop, angst, en menselijke verlangens. Als je dus met iemand spreekt, moet je proberen te begrijpen wat er onder het geloof ligt. ‘Ik zou tegen de complotdenker zeggen: het is goed dat je kritisch bent op de bronnen die ik heb, maar ben je net zo kritisch op je eigen bronnen? En waarom zou daar niet iemand achter zitten met eigen bedoelingen?’
Een fout die je als niet-complotdenker kan maken is om te doen alsof er nooit iets fout gaat, alsof grote media onfeilbaar zijn en er geen sprake is van belangenverstrengeling in de politiek. Het wantrouwen van complotdenkers wordt gezien als gevaar, terwijl we wel willen dat burgers kritisch zijn. ‘Waar ligt de grend tussen kritisch denken, scepsis en het complotdenken?’
Van Buuren geeft aan dat de scheiding hier tussen begint met erkenning dat er een grijs gebied is. Kritisch denken of twijfelingen aan de autoriteit is essentieel voor een democratie. Dit is niet iets wat je uit iemand moet willen halen. De geloofwaardigheid neemt echter af, wanneer een klein clubje mensen of slechts één persoon een bepaald beeld aanstuurt. Ook draagt een complottheorie spanning mee: jij weet iets wat anderen niet willen zien.
Lees hier het volledige artikel
Jelle van Buuren is universitair docent aan de Universiteit Leiden - Institute of Security and Global Affairs. Zijn onderzoeksinteresses liggen onder andere in de Europese politiesamenwerking, samenwerking van inlichtingen en grensbeheer. In zijn huidige onderzoek gaat hij in op de vraag welke rol complotdenken speelt in processen van delegitimisering.