Ontmoet onderzoeker Constant Hijzen
Wetenschappers van de faculteit Governance and Global Affairs doen onderzoek naar uiteenlopende onderwerpen zoals terrorisme, cybercriminaliteit en migratie. De komende weken laten we enkelen van onze beste wetenschappers aan het woord. Deze keer: Constant Hijzen
Het onderzoek van Constant richt zich op de geschiedenis van inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Hij gebruikt de inlichtingenen veiligheidsdiensten als een lens om bredere politieke, maatschappelijke en bureaucratische dynamiek te bestuderen die op dit specifieke domein spelen, met speciale aandacht voor culturele factoren en denkwijzen. Wij stelden vijf vragen aan Constant over zijn onderzoek.
Wat heb je onderzocht?
‘De geschiedenis van geheime diensten in Nederland. Ik begin in 1912, met de oprichting van het Studiebureau Vreemde Legers, dat informatie verzamelde over militaire ontwikkelingen in de buurlanden. Directe aanleiding: de dreiging van een Europese oorlog (die er natuurlijk ook kwam). Daarnaast keek ik naar veiligheidsdiensten in de periode voor en na WOII. Mijn onderzoek eindigt in 1992,toen de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD, de voorloper van de huidige AIVD) een nieuwe directeur kreeg, die op zoek moest naar nieuwe legitimiteit in het tijdperk na de Koude Oorlog.’
Wat heb je gevonden?
‘Tot aan WOII lag de nadruk op revolutie. In Rusland vond in 1917 een omverwerping van het regime plaats, en de schrik zat er daardoor goed in. Zouden Nederlandse socialisten, sociaaldemocraten, en communisten proberen ook hier de revolutie te brengen? Dat was wat de veiligheidsdienst, in de periode tussen de wereldoorlogen, moest zien te voorkomen. En daarna eigenlijk ook, maar wel (althans tot de jaren ’90) binnen de context van de Koude Oorlog. De focus lag op links. Pas toen het IJzeren Gordijn viel, gingen geheime diensten op zoek naar een nieuwe bestaansgrond en werkwijze.’
Waarom is het belangrijk dit te onderzoeken?
‘Geheime diensten zeggen iets over het spanningsveld tussen veiligheid en democratie. De belangrijkste vraag: wil je in het hart van de democratie een dienst die ondemocratisch (en ondoorzichtig) te werk gaat? Waar liggen de grenzen? Wie houdt toezicht? Ook nu nog buitengewoon belangrijke vragen.’
Verrassingen
‘Sommige mensen zien de BVD van de jaren ’50 en ’60 als knullig. Stillen in hagelnieuwe leren jacks die undercover demonstreren met “axievoerders”. Ik denk dat die knulligheid ook werd gecultiveerd, om in de schaduw te kunnen blijven opereren. De BVD (opgericht in 1949) was grotendeel geënt op MI5, de Britse veiligheidsdienst. Ook voor de opleiding van geheim agenten deed Nederland een beroep op de Engelsen. Met succes - in de jaren ’50 werd de dienst door de Amerikanen geroemd om z’n grote professionaliteit.’
Het beeld van de geheim agent wordt bepaald door films en spionageromans. Klopt het een beetje?
‘Gleufhoeden en regenjassen…. droegen niet alle mannen die in de jaren ’50? Maar goed, sommige boeken, films of series schijnen redelijk waarheidsgetrouw te zijn. Alleen wordt het leven van een fictieve geheim agent vaak wel ongeloofwaardig vol gepropt met allerhande verwikkelingen. Eén ding klopt in elk geval niet. We denken aan geheime diensten als gewichtig en belangrijk. Niet waar, althans niet in Nederland in de beginperiode van die diensten. Hooguit kreeg de minister af en toe een rapportje onder de neus. Het idee dat je beleid baseert op inlichtingen was nog niet echt doorgedrongen.’
Meer lezen over dit onderzoek?
Lees gratis de Research-brochure van de faculteit Governance and Global Affairs. In deze publicatie vertellen twaalf wetenschappers over hun onderzoek.